A EGZISTOJN VRIMAT E ZEZA NE HAPSIRË
Moderators: Beka Floyd, SadButTrue
Po lexoja nje artikull keto kohet e fundit ne lidhje me vrimat e zeza, duket qe ishte nga teorite me te fundit, interesante dhe me terhoqi shume. Ndoshta me kalimin e kohes qe do te thote jo shume vite me pas mund te kemi zhvillime te mahnitshme ne idene se si u krijua gjithshka nga asgjeja.
Vrimat e zeza ndahen ne tre kategori sipas shkencetareve.
E para kategori e cilesuar vrime e zeze eshte vrima supermasive e zeze. Tani do habiteni fare. Keto vrima te zeza jane aq te medha sa masa e tyre mund te krahasohet me ate te miliarda e miliarda yjeve te marra se bashku dhe hapesira nga njeri skaj i vrimes se zeze ne skajin tjeter eshte aq i madh sa do te nevojitej nje udhetim prej 1 miliard vjetesh drite per te kaluar diametrin e ketij gjigandi. Keto vrima te zeza gjenden kryesisht ne qender te galaktikave, aty ku edhe ngjeshja yjore eshte me e madhe se ne skaje * si pasoje e nje krijimi te galaksise, materiali me i ngjeshur i materies eshte gjithmone ne qender*. Kjo ndihmon edhe zhvillimin e vrimave te zeza, zgjerimin e permasave te tyre por fillesa e tyre eshte aktiviteti yjor si pasoje e forcave centrifugale te cilat mblidhen ne nje pike dhe ngjishen duke krijuar nje gravitet kolosal i cili matet me infinit sepse nuk i percaktohet dot vlera. Vrimat e zeza si pasoje te ketij rasti zhvillohen e zhvillohen aq shume sa masa e tyre me ne fund te barazohet me materialin e thithur. Nuk ka pas asnje rast kur nje vrime e zeze supermasive te shpertheje (shihet e pamundur per shkak te ketyre permasave te paimagjinueshme). Ato mund te zhvillohen ose ekzistojne teorikisht me shume se mosha aktuale e universit.
Vrima e zeze e kategorise tjeter eshte shume here me e vogel dhe eshte quajtur vrime e zeze yjore. Nga vete emri, kjo vrime e zeze shkaktohet si pasoje e vdekjes se nje ylli. Kur nje yll psh mbaron aktivitetin e tij shperthyes, rradioaktiv, atehere eshte i destinuar te shuhet. Per t’u krijuar me pas nje vrime e zeze, masa e yllit duhet te jete konsiderueshmerisht e madhe (rreth 20 here me e madhe se dielli) ne menyre qe pas aktivitetit te tij radioaktiv qe kundervepron ndaj gravitetit te mos ta perballoje dot masen e tij dhe ne varesi te madhesise, te terheqe teper fort koren duke e ngjeshur e ngjeshur deri sa te perqendroje ne nje pike te gjithe masen kolosale. Graviteti i vrimave te zeza eshte infinit aq sa edhe drita nuk mund te shpetoje por terhiqet pashmangshmerisht prej ketij graviteti (kur dihet qe drita nuk ka mase). Praktikisht kjo gje duket sikur te shpie ne shperthim, me nje perqendrim aq te madh energjie marre nga forcat gravitacionale qe mbesin. Por eshte llogaritur ne ket rast se per te pas shperthim duhet qe ylli te jete shume here me i madh se masa 20 here me e madhe e diellit, atehere gravitacioni nuk e perballon dot forcen e tij dhe shperthen ne supernova, material yjor. Ne rast te kundert ndodh vrima e zeze kur gravitacioni rrudh veten e tij gradualisht me ane te terheqjes se kores se jashtme yjore, duke u perqendruar ne nje pike teorike zero qe thith material dhe e ngjesh derisa permbush limitin e mases qe mund te mbaje. Ca ndodh me yllin tone qe nuk ka mase konsiderueshmerisht te madhe per tu kthyer ne vrime te zeze. Pas shuarjes se tij (4 miliarde vjet me pas) ai thjesht ekziston si nje planet i madh dhe vetem kaq. As shperthen e as kthehet ne vrime te zeze yjore, sepse graviteti i diellit e perballon vetveten, dmth nuk eshte aq i forte sa te shkaktoje anomali ne strukture.
Kategoria tjeter quhet vrimat e zeza ne miniature dhe kjo eshte edhe kategoria me misterioze per momentin pasi nuk i eshte dhene pergjigje shume pyetjeve. Ideja eshte qe keto lloj vrimash te zeza mund te jene krijuar vetem pak kohe pas shperthimit te madh, Big Bengut, pra 15 miliarde vjet me pare.
Shume heret ne jeten e universit zgjerimi i shpejte i materies mund te kete ngjeshur pjese te tjera te materies qe ka levizur me ngadale, mjaftueshmerisht te ngadalte per ta kontraktuar materialin hapesinor e bashkuar, ne nje vrime te zeze te vogel. Shume shkencetare per momentin mendojne se keto vrima te zeza teorikisht mund te avullojne dhe shperthejne. Ndersa vrimat e zeza supermasive duan nje kohe te pranueshme me te madhe se mosha aktuale e universit per te arritur nje stad te tille, ndersa nderkohe vetem vrimat e zeza ne miniature jane te afta qe te avullojne dhe shperbehen brenda kohes ekzistuese te universit. Per te arritur kete faze deri ne shperthim vrimat e zeza ne miniature duhet te thithin dhe grumbullojne nje sasi te tille mase, te barabarte me dyfishin e mases aktuale te njerezve qe jetojne sot ne toke. Pas fazes finale, nje vrime e tille shperthen me nje force qe e kalon disa trilion here shperthimin me te fuqishem nuklear qe mund te rrealizoje ndonjehere teknologjia aktuale njerezore. Sidoqofte nuk ka shume deshmi hapesinore te vrimave te zeza ne miniature per arsye se ato ne permasat e tyre me te vogla e kane te veshtire te dallohen (ndersa vrimat e zeza me te medha dallohen nga rrethi i gazit momental ose materies hapesinore qe jane duke thithur dhe duke qene ne permasa shume here me te medha mund te dallohen nga aktiviteti qe kryejne ne absorvimin e materies qe i rrethon).
Doja ta postoja ne forum kete informacion pasi mu duk shume interesant. Kjo mund te sjelle edhe nje ridimensionim te ideve tuaja te pergjithshme per funksionimin e universit.
Vrimat e zeza ndahen ne tre kategori sipas shkencetareve.
E para kategori e cilesuar vrime e zeze eshte vrima supermasive e zeze. Tani do habiteni fare. Keto vrima te zeza jane aq te medha sa masa e tyre mund te krahasohet me ate te miliarda e miliarda yjeve te marra se bashku dhe hapesira nga njeri skaj i vrimes se zeze ne skajin tjeter eshte aq i madh sa do te nevojitej nje udhetim prej 1 miliard vjetesh drite per te kaluar diametrin e ketij gjigandi. Keto vrima te zeza gjenden kryesisht ne qender te galaktikave, aty ku edhe ngjeshja yjore eshte me e madhe se ne skaje * si pasoje e nje krijimi te galaksise, materiali me i ngjeshur i materies eshte gjithmone ne qender*. Kjo ndihmon edhe zhvillimin e vrimave te zeza, zgjerimin e permasave te tyre por fillesa e tyre eshte aktiviteti yjor si pasoje e forcave centrifugale te cilat mblidhen ne nje pike dhe ngjishen duke krijuar nje gravitet kolosal i cili matet me infinit sepse nuk i percaktohet dot vlera. Vrimat e zeza si pasoje te ketij rasti zhvillohen e zhvillohen aq shume sa masa e tyre me ne fund te barazohet me materialin e thithur. Nuk ka pas asnje rast kur nje vrime e zeze supermasive te shpertheje (shihet e pamundur per shkak te ketyre permasave te paimagjinueshme). Ato mund te zhvillohen ose ekzistojne teorikisht me shume se mosha aktuale e universit.
Vrima e zeze e kategorise tjeter eshte shume here me e vogel dhe eshte quajtur vrime e zeze yjore. Nga vete emri, kjo vrime e zeze shkaktohet si pasoje e vdekjes se nje ylli. Kur nje yll psh mbaron aktivitetin e tij shperthyes, rradioaktiv, atehere eshte i destinuar te shuhet. Per t’u krijuar me pas nje vrime e zeze, masa e yllit duhet te jete konsiderueshmerisht e madhe (rreth 20 here me e madhe se dielli) ne menyre qe pas aktivitetit te tij radioaktiv qe kundervepron ndaj gravitetit te mos ta perballoje dot masen e tij dhe ne varesi te madhesise, te terheqe teper fort koren duke e ngjeshur e ngjeshur deri sa te perqendroje ne nje pike te gjithe masen kolosale. Graviteti i vrimave te zeza eshte infinit aq sa edhe drita nuk mund te shpetoje por terhiqet pashmangshmerisht prej ketij graviteti (kur dihet qe drita nuk ka mase). Praktikisht kjo gje duket sikur te shpie ne shperthim, me nje perqendrim aq te madh energjie marre nga forcat gravitacionale qe mbesin. Por eshte llogaritur ne ket rast se per te pas shperthim duhet qe ylli te jete shume here me i madh se masa 20 here me e madhe e diellit, atehere gravitacioni nuk e perballon dot forcen e tij dhe shperthen ne supernova, material yjor. Ne rast te kundert ndodh vrima e zeze kur gravitacioni rrudh veten e tij gradualisht me ane te terheqjes se kores se jashtme yjore, duke u perqendruar ne nje pike teorike zero qe thith material dhe e ngjesh derisa permbush limitin e mases qe mund te mbaje. Ca ndodh me yllin tone qe nuk ka mase konsiderueshmerisht te madhe per tu kthyer ne vrime te zeze. Pas shuarjes se tij (4 miliarde vjet me pas) ai thjesht ekziston si nje planet i madh dhe vetem kaq. As shperthen e as kthehet ne vrime te zeze yjore, sepse graviteti i diellit e perballon vetveten, dmth nuk eshte aq i forte sa te shkaktoje anomali ne strukture.
Kategoria tjeter quhet vrimat e zeza ne miniature dhe kjo eshte edhe kategoria me misterioze per momentin pasi nuk i eshte dhene pergjigje shume pyetjeve. Ideja eshte qe keto lloj vrimash te zeza mund te jene krijuar vetem pak kohe pas shperthimit te madh, Big Bengut, pra 15 miliarde vjet me pare.
Shume heret ne jeten e universit zgjerimi i shpejte i materies mund te kete ngjeshur pjese te tjera te materies qe ka levizur me ngadale, mjaftueshmerisht te ngadalte per ta kontraktuar materialin hapesinor e bashkuar, ne nje vrime te zeze te vogel. Shume shkencetare per momentin mendojne se keto vrima te zeza teorikisht mund te avullojne dhe shperthejne. Ndersa vrimat e zeza supermasive duan nje kohe te pranueshme me te madhe se mosha aktuale e universit per te arritur nje stad te tille, ndersa nderkohe vetem vrimat e zeza ne miniature jane te afta qe te avullojne dhe shperbehen brenda kohes ekzistuese te universit. Per te arritur kete faze deri ne shperthim vrimat e zeza ne miniature duhet te thithin dhe grumbullojne nje sasi te tille mase, te barabarte me dyfishin e mases aktuale te njerezve qe jetojne sot ne toke. Pas fazes finale, nje vrime e tille shperthen me nje force qe e kalon disa trilion here shperthimin me te fuqishem nuklear qe mund te rrealizoje ndonjehere teknologjia aktuale njerezore. Sidoqofte nuk ka shume deshmi hapesinore te vrimave te zeza ne miniature per arsye se ato ne permasat e tyre me te vogla e kane te veshtire te dallohen (ndersa vrimat e zeza me te medha dallohen nga rrethi i gazit momental ose materies hapesinore qe jane duke thithur dhe duke qene ne permasa shume here me te medha mund te dallohen nga aktiviteti qe kryejne ne absorvimin e materies qe i rrethon).
Doja ta postoja ne forum kete informacion pasi mu duk shume interesant. Kjo mund te sjelle edhe nje ridimensionim te ideve tuaja te pergjithshme per funksionimin e universit.
- jacksparrow
- Posts: 3617
- Joined: Sat Apr 08, 2006 11:58 pm
- Location: Ashburton Grove
Lennox wrote:Vrimat e zeza krijohen gjatë eksplodimit te yjeve ku gjate ketij eksplodimi yjet nuk rrezatojn rreze X po rreze gamma prej te cilave krijohen vrimat e zeza te cilat jan shum te rrezikshme sepse rrezikojn seriozisht shendetin
....edhe kan qaq fush t madhe gravitacionale sa qi as drita smundet mi ik....
- warlord.tyrael
- Posts: 19
- Joined: Thu Jul 13, 2006 3:30 pm
- Location: Pejë
- MadeInKaradak
- Posts: 1652
- Joined: Thu Sep 07, 2006 3:57 pm
- Location: Leading You Toward Hell
- Contact:
- aenima
- Moderator
- Posts: 2032
- Joined: Thu Oct 05, 2006 10:09 am
- Location: Adam Jones' Sixth Finger
- Contact:
jacksparrow wrote:Lennox wrote:Vrimat e zeza krijohen gjatë eksplodimit te yjeve ku gjate ketij eksplodimi yjet nuk rrezatojn rreze X po rreze gamma prej te cilave krijohen vrimat e zeza te cilat jan shum te rrezikshme sepse rrezikojn seriozisht shendetin
....edhe kan qaq fush t madhe gravitacionale sa qi as drita smundet mi ik....
drita bile bile edhe vet koha, tash frik e lexova ne iliriapsot.net se dikush kishte qen ne vitin 2035 po sun pe gjej tash qat shkres po nesje edhe op besoj ne vrima te zeza .
ngoni edhe qeto, kur e kom kuptu shum mka lon pershtypje:
ni ilustrim pak ma konciz prej fillimit:
- e pam qe vrimat e zeza po shkaktojshin prej 'vdekjes' se yjeve gjigande. yjet gjat tan 'jetes' se tyne jan ne konflikt me veten, me 2 forca me kahje te ndryshme: 1. djegia e Heliumit ne Hidrogjen, shperthimi JASHT yllit qe pason ne rrezatimin qe e ndijm krejt, 2. forca terhekse e berthames me kahje BRENDA yllit (e dijm qe sa ma i madh trupi aq ma intensive osht berthama) - dmth ktu u bonen dy forca kontradiktive. po ama: kur i harxhohet heliumi yjeve ata i dorzohen forces se brendsis se tyre, berthames se erret. Po jo krejt yjet e kan fatin e njejt: ata tvegjlit veq shuhen edhe e hupin ndriqimin edhe masen e tyre, disa ne neutron-yje, disa ne nebula e kta ma te mdhejt shperthejn ne Supernova - copzat e tyre vazhdojn ne hapsir per me kriju yje tjera (pe vreni edhe ju nifar cikli te zhvillimit apo jo) - po Berthama qendron ne vend, mas e paster e koncentrume sa krejt ni yll gjigand ne vellim te madh sa ni top i futbollit (ose ma i vogel (!)). nuk i lexova postimet ma nalt nashta kom gabu ose kom perserit senet e njejta po thash me e bo ni 'recap'.
eh tash, pjesa ku deshta me mbri:
- paramendoni hapsiren si ni cope te najllonit, lekures apo tjeter fush elastike qe po e mbani te tendosun fort ne te 4 skajet. vrima e zez munet mu kon ni top i biliardit, i rand dmth. qiteni topin ne mes te najllonit edhe qysh mundeni edhe me e paramendu pa e provu, aty ku bjen topi ka me u bo si nifar grope, topi i biliardit ka me u ngre teposht edhe me veti ka me e ngre / shtremnu krejt fushen e najllonit - hapsiren. a thu a munet me ndodh kjo edhe ne realitet si ne experiment?! postulatat thojn qe po. e dijm qe na realitetin e perceptojm permes drites, e drita bartet nepermjet fotoneve, qe jan grimca me mas. qdo mas ma e madhe se tjetra ka efekt ne te voglen, pra nese vrima e zez i terhek prej kursit te tyne normal krejt fotonet e mundshme kjo i bjen qe hapsira perreth vrimave te zeza nuk osht 'e drejt', nuk osht qashtu qysh o kon dasht me u kon. hapsira + koha jon dy njesi te nderlidhuna, merre shembull materien + energjin. si pasoj e ksaj, i bjen qe edhe hapsira po edhe koha jon RELATIVE perreth vrimave te zeza (ktu bjen ne shprehjse pse Einsteini ka thon qe vrimat e zeza jan portalet neper dimenzione tjera te hapsines). e qysh mujm na me e kuptu, nese jo me e perdor ket manipulim qe e ka bo ky fenomen natyror? tu dit qe qdokund munet me pas vrima te zeza (osht fakt qe asnjo deri tash nuk o lokalizu SAKT) bijm ne perfundim qe KREJT realiteti yn osht i shtremnum (hapsina edhe koha). nese qdo udhetim hapsinor qe bojm na na qon "okolla" dmth qdo rrug e mundshme osht e lakume, qdo rrug osht ma e gjat se qe o kon dasht me u kon, qdo vij e drejt OSHT e lakume (qfar absurditeti!) kur observohet ne permasa makroskopike (analizoni thanjen e Einsteinit: ni vij qe i bashkon - lind pytja: KU OSHT VIJA E DREJT QE PO E LYPIM?! ... shkenctart e kan pagzu ket pjes te hapsines ku qdo vij osht Absolutisht e drejt me emnin Hyperspace, edhe kjo ndodhet ne at Mes, at Hapsin qe e krijon hapsina jon kur palohet. nese na kishim mujt me hy ne Hyperspace, at'her kishim udhtu prej yllsis ne yll, prej galaxis ne galaxi, prej dimenzionit ne dimenzion ne koh qe KURR si kishim mbri me jeten ton tshkurt. ama edhe ni send: udhtimin ne Hyperspace nuk duhem me e marr veq si ni "shortcut" hapsinor, si me hy ne ni kthes tu pas autostraden, po duhet ma shum me e marr si ne "shortcut" kohor. nese dy astronauta nisen prej tokes, njoni me hapsinen konvencinale e tjetri me ato Hyper, te DYT kishin mbrri ne destinacion (psh ne Sirius) ne te NJEJTEN koh (!) - ama, dallimi ish kon qe piloti qe ka udhtu ne hapsinen normale osht shum plak, ndoshta edhe ka vdek, ndersa ky tjetri qe e ka "grabit" shkurtesen i kan kalu veq 5 minuta...
jan edhe do alternative tjera shkencore per Time Travel (Udhtimin neper Koh), ama e lidha me qeto masi ke tema per Black Holes.
ni ilustrim pak ma konciz prej fillimit:
- e pam qe vrimat e zeza po shkaktojshin prej 'vdekjes' se yjeve gjigande. yjet gjat tan 'jetes' se tyne jan ne konflikt me veten, me 2 forca me kahje te ndryshme: 1. djegia e Heliumit ne Hidrogjen, shperthimi JASHT yllit qe pason ne rrezatimin qe e ndijm krejt, 2. forca terhekse e berthames me kahje BRENDA yllit (e dijm qe sa ma i madh trupi aq ma intensive osht berthama) - dmth ktu u bonen dy forca kontradiktive. po ama: kur i harxhohet heliumi yjeve ata i dorzohen forces se brendsis se tyre, berthames se erret. Po jo krejt yjet e kan fatin e njejt: ata tvegjlit veq shuhen edhe e hupin ndriqimin edhe masen e tyre, disa ne neutron-yje, disa ne nebula e kta ma te mdhejt shperthejn ne Supernova - copzat e tyre vazhdojn ne hapsir per me kriju yje tjera (pe vreni edhe ju nifar cikli te zhvillimit apo jo) - po Berthama qendron ne vend, mas e paster e koncentrume sa krejt ni yll gjigand ne vellim te madh sa ni top i futbollit (ose ma i vogel (!)). nuk i lexova postimet ma nalt nashta kom gabu ose kom perserit senet e njejta po thash me e bo ni 'recap'.
eh tash, pjesa ku deshta me mbri:
- paramendoni hapsiren si ni cope te najllonit, lekures apo tjeter fush elastike qe po e mbani te tendosun fort ne te 4 skajet. vrima e zez munet mu kon ni top i biliardit, i rand dmth. qiteni topin ne mes te najllonit edhe qysh mundeni edhe me e paramendu pa e provu, aty ku bjen topi ka me u bo si nifar grope, topi i biliardit ka me u ngre teposht edhe me veti ka me e ngre / shtremnu krejt fushen e najllonit - hapsiren. a thu a munet me ndodh kjo edhe ne realitet si ne experiment?! postulatat thojn qe po. e dijm qe na realitetin e perceptojm permes drites, e drita bartet nepermjet fotoneve, qe jan grimca me mas. qdo mas ma e madhe se tjetra ka efekt ne te voglen, pra nese vrima e zez i terhek prej kursit te tyne normal krejt fotonet e mundshme kjo i bjen qe hapsira perreth vrimave te zeza nuk osht 'e drejt', nuk osht qashtu qysh o kon dasht me u kon. hapsira + koha jon dy njesi te nderlidhuna, merre shembull materien + energjin. si pasoj e ksaj, i bjen qe edhe hapsira po edhe koha jon RELATIVE perreth vrimave te zeza (ktu bjen ne shprehjse pse Einsteini ka thon qe vrimat e zeza jan portalet neper dimenzione tjera te hapsines). e qysh mujm na me e kuptu, nese jo me e perdor ket manipulim qe e ka bo ky fenomen natyror? tu dit qe qdokund munet me pas vrima te zeza (osht fakt qe asnjo deri tash nuk o lokalizu SAKT) bijm ne perfundim qe KREJT realiteti yn osht i shtremnum (hapsina edhe koha). nese qdo udhetim hapsinor qe bojm na na qon "okolla" dmth qdo rrug e mundshme osht e lakume, qdo rrug osht ma e gjat se qe o kon dasht me u kon, qdo vij e drejt OSHT e lakume (qfar absurditeti!) kur observohet ne permasa makroskopike (analizoni thanjen e Einsteinit: ni vij qe i bashkon - lind pytja: KU OSHT VIJA E DREJT QE PO E LYPIM?! ... shkenctart e kan pagzu ket pjes te hapsines ku qdo vij osht Absolutisht e drejt me emnin Hyperspace, edhe kjo ndodhet ne at Mes, at Hapsin qe e krijon hapsina jon kur palohet. nese na kishim mujt me hy ne Hyperspace, at'her kishim udhtu prej yllsis ne yll, prej galaxis ne galaxi, prej dimenzionit ne dimenzion ne koh qe KURR si kishim mbri me jeten ton tshkurt. ama edhe ni send: udhtimin ne Hyperspace nuk duhem me e marr veq si ni "shortcut" hapsinor, si me hy ne ni kthes tu pas autostraden, po duhet ma shum me e marr si ne "shortcut" kohor. nese dy astronauta nisen prej tokes, njoni me hapsinen konvencinale e tjetri me ato Hyper, te DYT kishin mbrri ne destinacion (psh ne Sirius) ne te NJEJTEN koh (!) - ama, dallimi ish kon qe piloti qe ka udhtu ne hapsinen normale osht shum plak, ndoshta edhe ka vdek, ndersa ky tjetri qe e ka "grabit" shkurtesen i kan kalu veq 5 minuta...
jan edhe do alternative tjera shkencore per Time Travel (Udhtimin neper Koh), ama e lidha me qeto masi ke tema per Black Holes.
aenima wrote:cowboy wrote:Une e kam ba dokumentarin ne Explorer edhe ndoshta ekzisotojn Vrimat e Zeza.
qfar dokumentari ke bo se bash pom intereson weq spedi nashta ke dasht me thon e ke pa e thash e ke gabu shkronjen amo kur e analizova p-ja edhe b-ja shum larg ken ndermjetveti ne keybord.
Me fal qe e pasna gabu shkronje "B" por ajo eshte "P" M'fal se nuk e pasna postu mir ok...